Justitie nog niet van sleeptheorie af

Emeritus-hoogleraar gynaecologie Prof. dr. T.K.A.B Eskes, die in 1995 de 'sleeptheorie' mogelijk achtte en daarmee het vonnis van Viets en Dubois bezegelde. Later noemde hij de theorie echter 'onwaarschijnlijk'

Gewoonlijk pleit het niet overeenkomen van sperma gevonden op het lichaam van een verkrachtingsslachtoffer met dat van de verdachte, deze verdachte vrij. Zo werd bijvoorbeeld een verdachte van de moord op Marianne Vaatstra vrijglaten omdat zijn DNA niet overeenkwam met het gevonden DNA.

Bij de inmiddels overbekende Puttense moordzaak zat justitie dan ook met een probleem: Er was sperma (en ander DNA) gevonden op het lichaam van Christel Ambrosius dat níet van de twee gedoodverfde daders Viets en Dubois was. Lullig natuurlijk.

Vrijlaten en naar de echte daders zoeken? Om de dooie dood niet! Dus verzon justitie de inmiddels bekende ‘sleeptheorie’ en haalde hoogleraar Eskes er bij om zijn fiat er aan te geven. Het was die sleeptheorie die  Viets en Dubois onschuldig achter de tralies deed belanden, maar diezelfde sleeptheorie komt verdachte Ron P. (34) nu goed van pas.

Van Ron P. is het volledig DNA profiel gevonden op drie plekken op het lichaam van Christel Ambrosius – onder de nagels, in het bloedvlekje op haar spijkerbroek en in de spermavlek op haar bovenbeen. Bij Christels baarmoedermond en anus werden gedeeltelijke dna-profielen van hem aangetroffen. Duidelijke zaak voor de rechters in Zutphen, zou je denken.

In willekeurig welke zaak zijn de reeks van dna-sporen plus de hoeveelheid spermacellen overtuigende bewijzen dat op 9 januari 1994 de destijds 18-jarige Ron P. de 23-jarige stewardess heeft verkracht en vermoord in het huis van haar oma in Putten.

Hoezeer Ron P. ook zou ontkennen, of zeggen dat hij een geheime relatie met Ambrosius had, als niets en niemand zijn verhaal ondersteunt – wat het geval is – zou zijn verklaring door de rechters lachend terzijde worden geschoven.

Oma's huisje

Maar dit is geen willekeurige zaak, dit is de encore van de Puttense moordzaak. De rechtbank en het Openbaar Ministerie van Zutphen willen in elf dagen tijd de herinnering aan een van de grootste gerechtelijke dwalingen in Nederland wissen. Wilco Viets en Herman du Bois zaten onschuldig bijna zeven jaar vast voor deze moord zonder dat hun dna overeenkwam met dat van het sperma dat in en op Christels lichaam is gevonden.

Dus trekken alle dna-deskundigen langs, die zich vanaf 1994 over met zaken als de spermadruppel op het bovenbeen en ‘de gekamde schaamhaar 22’ hebben gebogen.

Hoe meer deskundigen er langskomen, des te meer de zaak gaat rammelen Wat echter wél duidelijk wordt is hoe ongekend slordig er met het sporenmateriaal is omgegaan. Zo is bijvoorbeeld het zegelnummer van het cruciale spermaspoor op enig moment bij het Nederlands Forensich Instituut (NFI) verwisseld (je gaat je echt afvragen of ze daar nog wel íets goed kunnen).

Ook James Walker, Hoofd Forensiche Wetenschap bij het bedrijf LGC in Middlesex in Engeland en expert op gebied van DNA,  die in juli vorig jaar het dna opnieuw moest analyseren, had moeite om te ontdekken welke code met welke omschrijving op de cupjes met de dna-extracten correspondeerde.

De ultieme twijfel zaaide dna-expert Richard Eikelenboom. Als jonge medewerker van het NFI onderzocht hij in 1994 als eerste de spermadruppel, die zoals gebruikelijk met een wattenstaafje was opgedept. ‘Ik heb twee keer een stukje van het wattenstaafje afgeknipt en daarna was er niet veel meer over.’

Advocaat Ruud van Boom

Zijn er meer wattenstaafjes geweest, is een vraag. Maar die werd niet gesteld. De rechtbank, officier van justitie Margreet Frohberg en advocaat Ruud van Boom, zitten namelijk gevangen in een dans rond de bizarre sleeptheorie. Die theorie werd destijds door het OM opgetuigd. Viets, of Du Bois, was niet klaargekomen, maar zou tijdens de verkrachting het zaad van iemand anders naar Christels bovenbeen hebben versleept.

Bij het hof van Leeuwarden werd deze theorie in 2002 al naar het rijk der fabelen gewezen. Gynaecoloog professor Eskes, die in eerste instantie zijn fiat aan de sleeptheorie had geggeven, had de theorie zelf inmiddels al lang onzinnig genoemd. Maar advocaat Ruud van Boom gebruikt haar nu opnieuw, juist om te verklaren waarom Ron P.’s sperma is gevonden, zónder dat hij de moordenaar is. Hij had een geheime relatie met Christel. De dader versleepte zijn sperma naar haar bovenbeen de dag na hun seks.

Viets en Du Bois, die de rechtzaak bijwonen, zijn in een bizar déjà vu terechtgekomen, zeggen ze zuchtend. Ook oud-politiecommissaris Jan Blaauw, die twee hoofdstukken aan zijn de derde druk van zijn boek De Puttense moordzaak wil toevoegen, schudt steeds vaker zijn hoofd.

Punt voor de verdediging: de sleeptheorie valt niet te ontkrachten, hoe graag het OM dat nu ook wil. Daartoe zou bewezen moeten worden dat in de spermadruppel op het bovenbeen geen vaginale cellen zaten. De test die dat in 1995 heeft aangetoond, deugt echter niet, beamen alle getuigen-deskundigen (Tja, het NFI hè, dan valt dat te verwachten).

Ook de tweede manier om de sleeptheorie te ontkrachten, liep afgelopen twee weken averij op. Geen van de deskundigen wil een uitspraak doen over het tijdstip waarop seks heeft plaatsgehad, waardoor er sperma op Christels lichaam is terechtgekomen. Justitie is in het verleden zélf met het heimelijk eerdere sekscontact op de proppen gekomen, maar probeert dat nu aan alle kanten onderuit te halen.

Wel is iedereen het erover eens dat de hoeveelheid gevonden spermacellen (5 tot 25 spermakoppen) extreem veel is in vergelijking met andere zedenzaken. Dat aantal moet wijzen op een ‘recente donatie’. Maar wat is recent? En hoe lang blijft zaad goed in en op een dood lichaam?

Los van elkaar wijzen de dna-experts naar zaken die P.’s relatie met Christel Ambrosius ontkrachten. In geval van seks de avond voor de moord had de sperma sporen nagelaten in Christels slipje. Maar het kledingstuk is verdwenen (evenals haar laarzen en riem), en het dossier meldt dat Christel ’s ochtends heeft gedouched.

Bijkomend probleem is ook nog dat er nu ook DNA sporen zijn gevonden van een andere persoon, die niet Ron. P is en niet Viets of Dubois.

Overigens probeerde het OM een vergelijkbare truck toe te passen bij de moord op Marielle de Geus. Justitie vervolgt, tot aan de Hoge Raad, de zwakbegaafde Nourdin B. Weliswaar komt zijn DNA niet overeen met het bij Marielle gevonden sperma, maar daar weet justitie wel iets op: Marielle is verkracht door een nog onbekende en daarna is ze door Nourdin vermoord. Er is weliswaar geen enkel technisch bewijs, maar Nourdin móet het wel gedaan hebben. De rechtbank trapt er niet in en als later Patrick van S. –van wie het DNA wél overeenkomt- wordt gearresteerd en zich bij verdediging op de theorie van het OM wil beroepen, wordt dat door datzelfde OM een ‘totaal ongeloofwaardig verhaal’ genoemd. Van S. krijgt 18 jaar.